Johannes Josephus (Jan) ten Berge (Leens, 14 december 1892 – Nijmegen, 23 december 1978) was een Nederlandse missionaris, priester, jezuïet, verzetsstrijder, katholiek journalist en activist. Hij was een zoon van Jan ten Berge en Reina Scholtens, het derde kind uit een katholiek Groninger gezin van tien kinderen. Hij was een broer van de dichter Willem ten Berge. Kritische missionaris
Jan ten Berge trad op 20-jarige leeftijd, na zijn schooltijd, in bij de jezuïeten in 1912 en hij vertrok in 1919 na zijn filosofieopleiding naar Nederlandsch-Indië. Zijn theologieopleiding deed hij in Maastricht en werd in 1926 door Laurentius Schrijnen tot priester gewijd. Terug op Java (eiland)|Java werkte hij eerst als directeur van de Normaalschool (Pedagogische academie|kweekschool) in Moentilan.
Van 1934 tot 1939 was hij pastoor in Ambarawa. Vanaf 1932 was hij bovendien werkzaam als hoofdredacteur van het Katholieke Nederlandsch-Indische dagblad De Koerier, waarin hij onder pseudoniem en gebruik makend van een 'lek' in de loge, uit eerste hand berichtte over de grote politieke invloed van de vrijmetselarij in het koloniale bestuur in Indië. Maar ook de zeer conservatief-christelijke gouverneur-generaal Bonifacius Cornelis de Jonge (1875-1954). Bonifacius de Jonge en zijn vrouw werden door hem fel bekritiseerd, omdat ze volgens Jan ten Berge geen enkel oog hadden voor de armoede van de inheemse en gemengde bevolkingsgroepen op Java.
In botsing met de islam
Pater Jan ten Berge raakte niet alleen in conflict met de Indische koloniale elite. Zijn streven naar een katholicisme dat alle andere culturen zou moeten verheffen en in zich opnemen, bracht pater Jan ten Berge, die de confrontatie nooit schuwde en weinig behoefte toonde aan dialoog, ook in botsing met de dominante godsdienst in zijn missiegebied, de islam. In 1931 ontstond naar aanleiding van twee artikelen van zijn hand in het jezuïetenblad Studiën (later gefuseerd met zijn Vlaamse tegenhanger Streven) over de profeet Mohammed grote opschudding. Hij portretteerde Mohammed als "anthropomorphist", de "onwetende Arabier" en "de grove wellusteling" die het met vrouwen en seksuele betrekkingen niet zo nauw nam. Dat de Koran leert dat Jezus (traditioneel-christelijk)|Jezus niet gekruisigd is, noemde hij een "trouvaille van den weinig origineelen geest van Mohamed", omdat die ontleend zou zijn aan de opvattingen van de sekte van het docetisme.
Verzetsstrijder
Tijdens de bezetting in Nederland sloot pater Jan ten Berge zich aan bij het verzet tegen de nazi's en hij werd in 1942 gearresteerd en belandde vier maanden in de gevangenis van Scheveningen (Oranjehotel), waarna hij weer werd vrijgelaten, omdat hij, volgens eigen zeggen, voortdurend "de domme missionaris uit Indië" bleef spelen. Na zijn vrijlating zette hij zijn verzetswerk onmiddellijk voort en werkte nauw samen met de Nijmeegse groep van Theo Dobbe. Hij verspreidde anti-Duitse pamfletten, zorgde voor valse papieren en er werd opnieuw jacht op hem gemaakt toen hij in verband werd gebracht met een mislukte aanslag op een Nationaal-Socialistische Beweging (NSB'er). Net op tijd wist hij te ontvluchten toen tien mannen van de Gestapo in september 1943 zijn verblijfplaats bestormden. Hij verborg zich een paar huizen verder, een dag lang, in een kolenhok onder kolen en kolenzakken en ademde via een oude kachelpijp.
Conservatief katholiek
In 1972 vertrok pater Jan ten Berge definitief terug naar Nederland, waar hij tot zijn dood van zich deed spreken door felle aanvallen op het in zijn ogen veel te links en decadent geworden Nederland: Partij van de Arbeid, PvdA-premier Joop den Uyl, de vrijzinnigheid en vrijzinnige theologen Edward Schillebeeckx en Harry Kuitert, kardinaal Bernardus Alfrink, oud-minister Marga Klompé, ze kregen er daarvoor allemaal stevig van langs, waarna Jan ten Berge zelf door de Trouw (krant), Trouw-columnist Bert Klei humorvol op de hak werd genomen. Hij verbond zich met conservatief katholieke bladen zoals Waarheid en Leven, Confrontatie! en het blad StaVast van het Oud-Strijders Legioen. Hij leek daarmee weer in zijn oude element, maar bleek tegelijk ook vervreemd van de na zijn terugkeer ingrijpend veranderde Nederlandse samenleving in de roerige jaren '70. Meer info over Jan ten Berge leest u hier...
