Naamsaanneming - Alles van het MARNEGEBIED

Zoeken
Ga naar de inhoud

Hoofdmenu:

Naamsaanneming

Genealogie

Marnegebied - Naamsaanneming

De uitvinding van de achternaam

In 1811 toen Nederland een koninkrijk was onder de broer van de machtige keizer Napoleon Bonaparte "Lodewijk Napoleon", werd bij keizerlijk decreet van 18 augustus bepaald dat iedere inwoner van het Rijk verplicht was, wanneer er nog geen achternaam werd gevoerd, er één te kiezen en binnen het jaar te laten registreren in een register van naamsaanneming.

In de noordelijke provincies kende men in die tijd maar weinig achternamen dus velen moesten er zo snel mogelijk één kiezen. Toch waren er velen die het keizerlijk decreet negeerde en geen familienaam aannamen. Ook gebeurde het dat de aangenomen naam naar eigen inzicht werd gewijzigd.
Uiteindelijk werd het allemaal erg bont en moest koning Willem I een koninklijk besluit (van 1825) uitvaardigen om aan deze praktijken een einde te maken.
Bij wet werd nu bepaald dat alleen de koning bevoegd is om een familienaam (geslachtsnaam) te wijzigen.
Voor wijziging kwamen alleen onwelvoeglijke of bespottelijke namen onmiddellijk in aanmerking. Bij het aannemen waren er nogal wat grapjassen die de bepaling niet serieus namen en de meest vreemde en soms zelfs pikante familienamen opgaven, zich niet realiserend wat zij hun nageslacht hiermee aandeden.

Ongeveer gelijktijdig werd de burgerlijke stand ingevoerd, waardoor mensen verplicht werden om geboortes, huwelijken en overlijden aan te geven bij de gemeente. Voorheen kon men nog volstaan met een inschrijving in een kerkregister. Doordat Napoleon de burgerlijke stand tot algemeen systeem voor het hele rijk in het leven heeft geroepen is het nu een stuk makkelijker om na te gaan wie je voorouders zijn en wat zij in hun leven gedaan hebben.

Iedereen vraagt zich wel eens af waar zijn of haar familienaam vandaan komt. De verklaring van "van Groningen" ligt voor de hand, maar bij Hupkens wordt het al moeilijker. En waarom heeft iemand zich ooit Poepjes, Piest of Naaktgeboren genoemd? Eens, lang geleden, hadden de mensen alleen een voornaam. Op een gegeven moment zijn er meer mensen dan voornamen.

Dit veroorzaakte veel verwarring, dus mensen namen er een tweede naam bij. Belangrijke personen voegden de naam van hun landgoed toe. Van anderen wordt een eigenschap uitvergroot, zoals Henk de Kale, Piet de Lange en Klaas de Dikke.
Voor de meeste mensen is de naam van de vader voldoende om een persoon in het dorp aan te duiden. Jan van Willem wordt al snel Jan Willemsen. Zijn zoon Hendrik heet vervolgens Jansen. Hendrik van Jan van Willem is nog te behappen, maar om het hele nageslacht aan te duiden vond men al snel de familienaam uit.

Familienamen worden van vader op zoon overgedragen. De Hendrik uit het vorige voorbeeld heet vanaf nu dus Hendrik Willemsen en niet Hendrik Jansen. Veel familienamen zijn ontstaan uit patroniemen, ook wel vadersnamen genoemd: namen die verwijzen naar de voornaam van iemands vader en zo de familierelatie kenbaar maken. Als vaders voornaam Hendrik is, dan is Hendrikszoon het patroniem van zijn zoon en Hendriksdochter het patroniem van zijn dochter, in sommige gevallen wordt de naam van de moeder gebruikt als achternaam. Dit is matroniem. Het achtervoegsel -zoon of -dochter werd afgekort of verbasterd: Hendriksz., Hendriksen, Hendriksdr. Of het werd weggelaten, al dan niet met behoud van de tussen -s: Hendrik(s).

Van de vroege middeleeuwen tot de invoering van de burgerlijke stand in de 19de eeuw werd het patroniem bij persoonsregistratie gebruikt. Het patroniem kon destijds de enige achternaam zijn, en van generatie op generatie veranderen, maar het patroniem kon ook door een familienaam worden gevolgd: Jan Hendriksz. Bakker of Anna Pouwelsdr. van Amerongen.

Het kwam ook voor dat een kleinkind het patroniem van zijn vader overnam: Pieter Jansz. Hendriks. De familierelatie werd zo binnen een naam tot drie generaties uitgebreid: zoon, vader, grootvader. Het patroniem Hendriks staat op de nominatie een familienaam te worden. Daarvan is sprake als ook volgende generaties deze naam in gebruik nemen. Het patroniem in zijn oorspronkelijke functie verdween bij de invoering van burgerlijke stand in de eerste helft van de 19de eeuw. De persoonsregistratie bij de burgerlijke stand wordt beperkt tot het noteren van voornamen en een familienaam, die definitief in vaststaande spellingsvorm van ouder op kind wordt doorgegeven.

Veel patroniemen zijn bij de invoering van de burgerlijke stand een familienaam geworden. Ze zijn niet allemaal even gemakkelijk herkenbaar, omdat veel voornamen die aan de basis van deze familienamen staan niet meer in gebruik zijn. Patroniemen zijn er in verschillende varianten. Uitgangen op -en, -sen, -ing, - ink, -ma, -sma, -es, -s zeggen bijna altijd iets over een familieband. Uitgangen op -a komen bovendien meer voor in het noorden van Nederland. Dit is een kwestie van dialect. In het zuiden is het vooral op -ens, Hupkens bijvoorbeeld (zoon van Hubertus). In Friesland maakte men familienamen uit patroniemen met behulp van het achtervoegsel -ma of men paste andere naamvormingsmechanismen toe: Johannes Sytses nam de familienaam Siedsma aan; Sjoerd Alberts nam de familienaam Alberda aan. Niet iedereen gebruikte patroniemen.

De woonplaats is ook een vaak gebruikt middel om iemand van een identiteit te voorzien. De Vries is hiervan de bekendste van deze geoniemen. Daarnaast zijn er vele varianten op hoe mensen wonen, Dijkstra, Veenstra, van der Wal, van de Klei, enzovoort. Het beroep van iemand wordt ook vaak gebruikt, Bakker, Visser, de Boer, Molenaar en Koopman zijn hier voorbeelden van. Veel mensen nemen het decreet niet serieus.
Om de Fransen en hun aanhangers te stangen bedenken de mensen de gekste namen. o.a. Rotmensen, Poepjes, Piest, Naaktgeboren en Zeldenthuis, het is een dolle doel bij de persoonsregistratie.

Er is ook een groep mensen die, om de Fransen mild te stemmen, hun familienaam verfraaien. Du Bois, Carpentier en Le Jeune ontstaan op die manier. Een naam zegt ook veel over de hoedanigheid van mensen. Als arbeider is het ongepast om een "dure" naam te dragen.
Wie dat toch doet, kan rekenen op hoon en spot. Mensen die ineens aanzien verwerven, kunnen ervoor kiezen om hun naam een Latijns tintje te geven. Smit wordt Faber, Kuiper wordt Kuperus en Winsum wordt Winsemius.
Veel mensen geven geen naam op omdat ze er geen hebben.

In 1825 volgt een Koninklijk Besluit dat weigeraars alsnog een naam moeten aannemen. Er gaat van alles mis wanneer mensen hun eigen naam niet blijken te kunnen spellen. Veel mensen zijn analfabeet. Binnen een familie kunnen alle variaties op de naam Smid voorkomen. Na de persoons -registratie van Napoleon liggen de familienamen vast in de Registers van Naamsaanneming. Ook nadat de Fransen uit beeld verdwijnen blijven de regels gehandhaafd. Vanaf dan veranderen namen niet drastisch. Het is in ieder geval uitgesloten dat mensen iedere willekeurige naam kunnen aannemen.

Voorbeelden van naamsaanname in het Marnegebied:

Naamsaanneming Kloosterburen 1812 RAG B.S. 141

Datum

Naam

Persoon

15-01-1812

Benes

Jan Jurjens te Kloosterburen

15-01-1812

Benes

Garmt Jurjens te Kloosterburen, hij tekent als Garmt Jurriens Benens
Zoon: Johannis Garmts

15-01-1812

Zijlstra

Garmt Benes te Kloosterburen

17-01-1812

Benes

Jurjen Garmts te Kloosterburen, hij tekent als Jurrin Garmts Benens
Zoons: Garmt Jurjens, Jan Jurjens, Luitje Jurjens, Bene Jurjens, Willem Jurjens
Dochters: Ebeltje Jurjens, Frouwke Jurjens, Corneliske Jurjens, Trienje Jurjens
Kleinzoons: Jan Klasen Mulder, Hindrik Geerts Valkema, Johannis Garmts Benes

17-01-1812

Buikema

Leu Benes te Hornhuizen
Zoons: Bene Lues, Jan Lues
Dochters: Hilje Lues, Tetje Lues

17-01-1812

van Hogten

Reindert Yzebrandts te Hornhuizen
Zoon: Yzebrand Reinderts
Dochters: Ida Reinderts, Jeannette Reinderts

17-01-1812

van Hogten

Bernardus Yzebrands te Hornhuizen

15-01-1812

Kraaij

Arend Thomas te Kloosterburen, hij kan niet schrijven
Zoons: Jan Arends, Reeuwert Arends, Thomas Arends
Dochter: Eike Arends

18-01-1812

Kraaij

Enne Thomas te Kloosterburen
Dochter: Eeke Ennes

 
Copyright 2015. All rights reserved.
Terug naar de inhoud | Terug naar het hoofdmenu